De geschiedenis van leningen in Nederland


Geld is al zo oud als de weg naar Rome, misschien zelfs wel ouder. Werden in de oudheid nog goud maar ook schelpen en zout gebruikt als betaalmiddel, inmiddels is ons meeste geld digitaal. Maar geld heeft alleen waarde als je het hebt, pas dan kun je er iets mee kopen. Hoe zit het als je geen geld hebt maar wel iets wil, of moet, kopen? Tegenwoordig kun je dan een lening aanvragen, waarmee je nu geld verkrijgt dat je op een later moment terug moet betalen. Maar hoe lang bestaat dit al op deze manier? En hoe gingen ze daar vroeger mee om?

Italiaanse taferelen

Het huidige bankwezen en leenstelsel zoals we dat vandaag de dag kennen, kent zijn oorsprong in Italië en ontstond in de Middeleeuwen. Toch gaat de geschiedenis verder terug: al in de 18e eeuw voor Christus gaven Babyloniërs en Egyptenaren waardevolle spullen in bewaring bij tempels, en de priesters gebruikten dat weer om geld uit te lenen. In de 5e eeuw voor Christus gebeurde in Griekenland iets soortgelijks, alleen brachten de handelaren hun geld daar al naar een soort bank, die ook geld uitleenden en geld wisselden.

In de Middeleeuwen begon de katholieke kerk zich te bemoeien met geld en vooral met geld (uit)lenen: vanaf de 12e eeuw werd rente heffen op leningen ongepast beschouwd door de Paus en daarom verboden. Ook Nederland, overwegend christelijk, viel onder dit beleid. Maar, de joden hoefden zich niet aan de wet van de Paus te houden en gingen hier dus slim mee om. Europese vorsten die geld nodig hadden om oorlog te kunnen voeren, leenden geld bij de joden in ruil voor bescherming.

Vanaf de 14e eeuw werden ook de Italianen creatief en wisten het verbod op rente heffen te omzeilen, door het simpelweg als gift of beloning in de boekhouding op te nemen. In de jaren die volgden trokken zij de bankzaken van de joden naar zich toe, en verdienden goud geld met leningen. Dit heeft de basis gelegd voor het bankwezen van nu.

De crises van de 20e en 21e eeuw

De verschillende crises van de 20e en 21e eeuw ontstonden veelal door leningen. De Beurskrach van 1929 ontstond doordat leningen, waarmee wel belegd werd, niet terugbetaald werden. Het was een zeepbel die uit elkaar barstte en het faillissement van duizenden Amerikaanse banken betekende. In 2008 gebeurde iets soortgelijks: vele banken namen het niet zo nauw met de regels omtrent geld lenen en schreven riskante leningen uit. Toen mensen dit niet meer konden betalen, vielen vele baken (bijna) om, met Lehman Brothers voorop, wat een internationale crisis van enkele jaren betekende.

Dit is mede de reden waarom het nu, terwijl we weer in betere economische tijden leven, lastiger is om een hoge hypotheek te krijgen. Banken en kredietverstrekkers zijn, terecht, voorzichtiger geworden.